легкие истории на казахском

Легкие истории на казахском

Бірде Арман түс көреді. Түсінде оның дене мүшелері дауласады. Бас бірінші болып былай дейді:

-Мен бәрін басқарамын, менде көз, ауыз, құлақ, мұрын бар. Мен болмасам, адам ештеңені көрмейді, естімейді, иісті де сезбейді, сөйлей де алмайды, тіпті аштан өлер еді.

-Егер мен болмасам, сені ары-бері, жан.

Ертеде бір Шал мен Кемпір болыпты. Кемпір бір күні қаймаққа нан илеп, оны майға қуырып бауырсақ пісіріпті. Оны терезенің алдына суытып қойыпты.

Бауырсақ суып тұрып тұрып, бір кезде домалай жөнеледі. Домалап келіп терезе алдындағы орындыққа, орындықтан еденге, еденнен дәлізге, дәлізден аулаға, ауладан сыртқа, одан әрі, одан әрі домалай.

Қайсар Гүл

Мейірімді аяз

Екі қызым мектеп келе сала:

Мама, мұздап кеттік,
— Даланың суығын-ай!-деп шағымдарын айта кірді. Биыл дала аппақ көрпесін ерте жамылды. Сары шұнақ аяз да балаларды үйге ерте қамап қойды.

— Мама, аяз жаман ғой,- деп бұртиды кішісі.

— Иә, қатып қалдым,- деп.

Қу түлкі мен қасқыр / Хитрая лиса и волк

Ертеде шал мен кемпір болыпты. Балалары жоқ, екеуі ғана өмір сүріпті.

– Кемпір, бүгін бәліш пісір, ал мен біраз балық аулап келейін, – деп киіне бастайды.

Сыртқа шығып, шананы атқа ерттеп, балық аулауға.

Үш Аю / Три медведя

Ертеде бір кішкентай қыз болыпты. Бірде ол орманға барып, адасып кетеді. Қайтар жолды іздеп жүріп, қалың ағаштар арасында тұрған ескі үйге кезігеді. Есігі ашық тұр. Қыз ішке кіреді. Бөлмеде ешкім көрінбейді.

Бұл үйде үш аю тұратын. Ең үлкені, әкесі – Михаил Иваныч, одан кейінгісі, шешесі – Настасья Петровна және олардың баласы – кішкене қонжық. Үшеуі бұл кезде орман аралап.

Жеті лақ / Семеро козлят

Шалқан / Репка

Баяғы бір заманда шал мен кемпір болыпты. Олардың бақшасы бар екен. Бірде шал шалқан отырғызады. Шалқан үп-үлкен боп өседі. Бір күні шал шалқанды жерден суырып алмақшы болады. Ары тартады, бері тартады. Бірақ шалқанды шығара алмайды.

Шал көмекке кемпірін шақырады. Кемпір шалдан, шал шалқаннан.

Источник

Легкие истории на казахском

Автор идеи, составитель и переводчик текстов
с английского языка на русский: Андрей Краснов

1. Патрисия жұмысқа жиналуда.
Патрисияның көп уақыты жоқ. Жұмысқа баратын уақыты жақындады. Ол жұмысқа кешігіп қалғысы келмеді. Егер жұмысқа көп кешігетін болса, жұмыссыз қалады. Ол кофесін ішіп болды. Ақырғы бір жұтым жасады. Кофеге арналған шынаяқты асүйдегі ыдыс-аяқ жуатын шұңғылшаның үстіне қойды. Суды сәл жылы жасап, ыдысын жуды. Кілттер асүйдің үстелінде жатқан. Патрисия орындықтың үстінде жатқан өзінің сұр пальтосын алды. Орындық әдеттегідей есіктің жанында еді. Ол есікті кілтімен ашып, сыртқа шықты.

1. Patrisia jūmysqa jinaluda.
Patrisianyñ köp uaqyty joq. Jūmysqa baratyn uaqyty jaqyndady. Ol jūmysqa keşıgıp qalğysy kelmedı. Eger jūmysqa köp keşıgetın bolsa, jūmyssyz qalady. Ol kofesın ışıp boldy. Aqyrğy bır jūtym jasady. Kofege arnalğan şynaiaqty asüidegı ydys-aiaq juatyn şūñğylşanyñ üstıne qoidy. Sudy säl jyly jasap, ydysyn judy. Kıltter asüidıñ üstelınde jatqan. Patrisia oryndyqtyñ üstınde jatqan özınıñ sūr pältesyn aldy. Oryndyq ädettegıdei esıktıñ janynda edı. Ol esıktı kıltımen jauyp, syrtqa şyqty.
Скрыть текст

2. Жаңа ауланған балық
Майк ұйықтауға дайын еді. Сағат кешкі 11 болатын. Оған ертең ертерек тұру керек еді. Келесі күні ол балық аулауға баруды жоспарлауда. Балықтар тіршілігін ерте бастайды. Олар азықты таңертең ерте іздейді. Олар азықты кешкі уақытта іздейді. Балық аулаудың ең жақсы кезі – ерте немесе кешкі уақыт. Яғни балық ашыққан кезде. Майк сағат қоңырауын 5-ке қойды. Келесі күні ол балық аулауды сағат 6-да бастайды. Ол 4 немесе 5 балық аулап алғысы келеді. Егер де 4 не 5 балық ұстаса, бүкіл апта бойы жаңа ауланған балықпен тамақтанып отырар еді. Жаңа ауланған балық – ең жақсы балық. Майк ұйықтауға кетті.

2. Jaña aulanğan balyq
Maik ūiyqtauğa daiyn edı. Sağat keşkı 11 bolatyn. Oğan erteñ erterek tūru kerek edı. Kelesı künı ol balyq aulauğa barudy josparlauda. Balyqtar tırşılıgın erte bastaidy. Olar azyqty tañerteñ erte ızdeidı. Olar azyqty keşkı uaqytta ızdeidı. Balyq aulaudyñ eñ jaqsy kezı – erte nemese keşkı uaqyt. iağni balyq aşyqqan kezde. Maik sağat qoñyrauyn 5-ke qoidy. Kelesı künı ol balyq aulaudy sağat 6-da bastaidy. Ol 4 nemese 5 balyq aulap alğysy keldı. Eger de ol 4 nemese 5 balyq ūstasa, ol bükıl apta boiy jaña aulanğan balyqpen tamaqtanyp otyrar edı. Jaña aulanğan balyq – eñ jaqsy balyq. Maik ūiyqtauğa kettı.
Скрыть текст

4. Жүдеу адам
Ричард аз тамақ ішеді. Ол тамақты көп ішпейді. Ол көп тамақтануды ұнатпайтын адам. Ол таңертең жеңіл ас, түсте жеңіл ас және кешкісін де жеңіл асты қанағат тұтады. Ричард толық адам емес. Ол жүдеу. Ол әрқашан жүдеу болады, себебі аз тамақтанады. Ол таңғы асқа сұлы жармасының үлпектерін жейді. Ол оған сүт қосып жейді. Түскі аста сэндвич жейді. Кейде балығы бар сэндвич. Ол балықты жақсы көреді. Кешкі асқа күріш пен көкөністерді жейді. Оның кешкі асы тек күріш пен көкөністер ғана. Ол ешқашан толық болмайды.

4. Jüdeu adam
Rişard az tamaq ışedı. Ol tamaqty köp ışpeidı. Ol köp tamaqtanudy ūnatpaityn adam. Ol tañerteñ jeñıl as, tüste jeñıl as jäne keşkısın de jeñıl asty qanağat tūtady. Rişard tolyq adam emes. Ol jüdeu. Ol ärqaşan jüdeu bolady, sebebı az tamaqtanady. Ol tañğy asqa sūly jarmasynyñ ülpekterın jeidı. Ol oğan süt qosyp jeidı. Tüskı asta sendviş jeidı. Keide balyğy bar sendviş. Ol balyqty jaqsy köredı. Keşkı asqa kürış pen kökönısterdı jeidı. Onyñ keşkı asy tek kürış pen kökönıster ğana. Ol eşqaşan tolyq bolmaidy.
Скрыть текст

6. Суық ауа райы
Томасқа ыстық болмады. Оған жылы да болмады. Оған суық болды. Ауа райы ыстық емес. Ауа райы жылы да емес. Ауа райы суық. Томасқа тоңған ұнамайды. Ол өз күртесін іздей бастады. Ол күртесін тапты. Ол күртесін киіп алды. Бірақ сонда да суық болды. Ол терезеге қарады. Барлық терезелер жабық тұр ма? Иә, олардың бәрі жабық. Бір де бір терезе ашық тұрған жоқ. Ол есікке қарады. Есік те жабық. Оған сонда да суық болды. Ол жылырақ күртеше іздей бастады.

6. Suyq aua raiy
Tomasqa ystyq bolmady. Oğan jyly da bolmady. Oğan suyq boldy. Aua raiy ystyq emes. Aua raiy jyly da emes. Aua raiy suyq. Tomasqa toñğan ūnamaidy. Ol öz kürtesın ızdei bastady. Ol kürtesın tapty. Ol kürtesın kiıp aldy. Bıraq sonda da suyq boldy. Ol terezege qarady. Barlyq terezeler jabyq tūr ma? İä, olardyñ bärı jabyq. Bır de bır tereze aşyq tūrğan joq. Ol esıkke qarady. Esık te jabyq. Oğan sonda da suyq boldy. Ol jylyraq kürteşe ızdei bastady.
Скрыть текст

7. Пианист
Дональд пианинода ойнайды. Ол пианиноны жақсы көреді. Оның қонақ бөлмесінде үлкен пианиносы бар. Оның пианиносы жылтыраған және қара. Оның үш аяғы бар. Пианинода ойнау үшін ол орындыққа отырады. Орындықтың төрт аяғы бар. Пианиноның 88 клавишасы бар. Клавишалар қара және ақ. Дональдтің он саусағы бар. Оның он саусағы пианиноның 88 клавишасында музыка ойнайды. Пианинода тағы үш педаль бар. Дональд өзінің екі аяғын үш педальге басады. Ол өзінің екі қолы мен екі аяғын пианинода ойнау үшін қолданады. Ол тағы екі көзін пианиндан алмайды.

7. Pianis
Donald pianinoda oinaidy. Ol pianinony jaqsy köredı. Onyñ qonaq bölmesınde ülken pianinosy bar. Onyñ pianinosy jyltyrağan jäne qara. Onyñ üş aiağy bar. Pianinoda oinau üşın ol oryndyqqa otyrady. Oryndyqtyñ tört aiağy bar. Pianinonyñ 88 klavişasy bar. Klavişalar qara jäne aq. Donaldtıñ on sausağy bar. Onyñ on sausağy pianinonyñ 88 klavişasynda muzyka oinaidy. Pianinoda tağy üş pedal bar. Donald özınıñ ekı aiağyn üş pedalge basady. Ol özınıñ ekı qoly men ekı aiağyn pianinoda oinau üşın qoldanady. Ol tağy ekı közın pianindan almaidy.
Скрыть текст

8. Хат жазу
Кристофер әпкесіне хат жазды. Оның әпкесі басқа қалада тұрады. Оның әпкесінің компьютері жоқ. Оның да компьютері жоқ. Оның әпкесі телефонды қолданғанды ұнатпайды. Ол да ұнатпайды. Ол әпкесіне ұзын хат жазды. Ол өз өміріндегі жаңалықтарды айтып берді. Ол оған жаңа жұмыс тапқанын айтты. Оның жаңа қызы бар екенін, жаңа көлігі бар екенін айтты. Ол әпкесіне көп жаңалық жазды. Оның әпкесі хатын оқығанда қуанады. Кейін оған да хат жібереді. Әпкесінің хатында да көп жаңалықтар болады.

8. Hat jazu
Kristofer äpkesıne hat jazdy. Onyñ äpkesı basqa qalada tūrady. Onyñ äpkesınıñ kompüterı joq. Onyñ da kompüterı joq. Onyñ äpkesı telefondy qoldanğandy ūnatpaidy. Ol da ūnatpaidy. Ol äpkesıne ūzyn hat jazdy. Ol öz ömırındegı jañalyqtardy aityp berdı. Ol oğan jaña jūmys tapqanyn aitty. Onyñ jaña qyzy bar ekenın, jaña kölıgı bar ekenın aitty. Ol äpkesıne köp jañalyq jazdy. Onyñ äpkesı hatyn oqyğanda quanady. Keiın oğan da hat jıberedı. Äpkesınıñ hatynda da köp jañalyqtar bolady.
Скрыть текст

9. Жаңа туфли
Лиза жаңа зат сатып алуға барғанды ұнатады. Ол ертең дүкен аралауға барады. Оған жаңа туфли қажет. Ол екі қызыл туфли сатып алғысы келеді. Ол қызыл туфлиді әдемі деп ойлайды. Ол туфлиді сауда кешенінде сатып алады. Лиза заттарды әдетте сауда кешенінде сатып алады. Сауда орталығы оның үйінен бір шақырым қашықтықта ғана орналасқан. Ол сол жаққа жаяу жүріп барады. Бұл оның 20 минут уақытын ғана алады. Ертең ол 4 аяқ киім дүкендеріне барады. Ертең сенбі. Сенбі күні сауда кешенінде әрдайым жаппай сатылымдар өткізіледі. Егер жаппай сатылымда баға жақсы болса, ол екі туфли сатып алуы мүмкін.

9. Jaña tufli
Liza jaña zat satyp aluğa barğandy ūnatady. Ol erteñ düken aralauğa barady. Oğan jaña tufli qajet. Ol ekı qyzyl tufli satyp alğysy keledı. Ol qyzyl tuflidı ädemı dep oilaidy. Ol tuflidı sauda keşenınde satyp alady. Liza zattardy ädette sauda keşenınde satyp alady. Sauda ortalyğy onyñ üiınen bır şaqyrym qaşyqtyqta ğana ornalasqan. Ol sol jaqqa jaiau jürıp barady. Būl onyñ 20 minut uaqytyn ğana alady. Erteñ ol 4 aiaq kiım dükenderıne barady. Erteñ senbı. Senbı künı sauda keşenınde ärdaiym jappai satylymdar ötkızıledı. Eger jappai satylymda bağa jaqsy bolsa, ol ekı tufli satyp aluy mümkın.
Скрыть текст

13. Пәтерді тазалау
Кеннет өзінің пәтерін тазалады. Ол қоқысты шығарды. Ол өзінің ванна бөлмесінің ішіне кіріп қарады. Жуғыш пен ванна кір болатын. Кеннет жуғыш пен ваннаны жуды. Ол өзінің жатын бөлмесінің ішіне кіріп қарады. Еденде киімдер жатыр екен. Кеннет киімдерді көтерді. Ол жейделерді ілгішке ілді. Ол шалбарларды жинады. Ол шалбарларды комодқа салды. Ол кір киімдерді жуды. Ол қонақ бөлмесінің ішіне кіріп қарады. Еденде қағаздар жатыр екен. Еденде кітаптар, газеттер және журналдар жатыр екен. Кеннет олардың барлығын көтерді. Ол олардың барлығын кітап сөресіне қойды. Содан кейін ол бүкіл пәтерді шаңсорғышпен тазалады.

13. Päterdı tazalau
Kennet özınıñ päterın tazalady. Ol qoqysty şyğardy. Ol özınıñ vana bölmesınıñ ışıne kırıp qarady. Juğyş pen vana kır bolatyn. Kennet juğyş pen vanany judy. Ol özınıñ jatyn bölmesınıñ ışıne kırıp qarady. Edende kiımder jatyr eken. Kennet kiımderdı köterdı. Ol jeidelerdı ılgışke ıldı. Ol şalbarlardy jinady. Ol şalbarlardy komodqa saldy. Ol kır kiımderdı judy. Ol qonaq bölmesınıñ ışıne kırıp qarady. Edende qağazdar jatyr eken. Edende kıtaptar, gazetter jäne jurnaldar jatyr eken. Kennet olardyñ barlyğyn köterdı. Ol olardyñ barlyğyn kıtap söresıne qoidy. Sodan keiın ol bükıl päterdı şañsorğyşpen tazalady.
Скрыть текст

14. Чекті толтыру
Сандра өзінің газ компаниясына чек толтырды. Ол бір жолына: «Мамырдың 17-сi 2016-шы жыл» деп жазды. Келесі жолына ол: «Газ Компаниясы» деп жазды. Одан соң келесіге: «$35.66» деп жазды. Содан соң келесіге: «Отыз бес доллар алпыс алты цент» деп қайталады. Тағы келесі жолына: «Газдың айлық есебі» деп жазды. Басқа жолына ол өз қолын қойды. Сосын оны конвертке салды. Ол және де конвертке газдың ақшасын салды. Ол конвертті жалап жабыстырды. Конверттің бетіне өзінің қайтарма мекен жайын жазды. Конверттің бетіне ол тағы 44-центтік пошта маркасын жабыстырды. Ол конвертті пошта жәшігіне салды.

14. Şektı toltyru
Sandra özınıñ gaz kompaniasyna şek toltyrdy. Ol bır jolyna: «Mamyrdyñ 17-si 2016-şy jyl» dep jazdy. Kelesı jolyna ol: «Gaz Kompaniasy» dep jazdy. Odan soñ kelesıge: «$35.66» dep jazdy. Sodan soñ kelesıge: «Otyz bes dollar alpys alty sent» dep qaitalady. Tağy kelesı jolyna: «Gazdyñ ailyq esebı» dep jazdy. Basqa jolyna ol öz qolyn qoidy. Sosyn ony konvertke saldy. Ol jäne de konvertke gazdyñ aqşasyn saldy. Ol konverttı jalap jabystyrdy. Konverttıñ betıne özınıñ qaitarma meken jaiyn jazdy. Konverttıñ betıne ol tağy 44-senttık poşta markasyn jabystyrdy. Ol konverttı poşta jäşıgıne saldy.
Скрыть текст

15. Ерітілген ірімшік
Стивен аш болатын. Оған не жеп алса болады? Ол тоңазытқышты қарады. Ол қызғылт-сары түсті ірімшікті көрді. Ол шамалы сары майды көрді. Ол не жейтінін біліп алды. Ол ерітілген ірімшігі бар сэндвич жейтін болды. Ол тоңазытқыштан сары май мен ірімшікті суырып алды. Ол екі тілім нанға май жағып алды. Ол ірімшікті кесіп екі май жағылған наның ортасына қойды. Ол табаны қыздырып алды. Ол ірімшікті сэндвичті табаға қойды. Үш минуттан соң ол сэндвичті екінші жағына аударды. Тағы үш минуттан ол соң еріген сэндвичті тәрелкеген салды.

15. Erıtılgen ırımşık
Stiven aş bolatyn. Oğan ne jep alsa bolady? Ol toñazytqyşty qarady. Ol qyzğylt-sary tüstı ırımşıktı kördı. Ol şamaly sary maidy kördı. Ol ne jeitının bılıp aldy. Ol erıtılgen ırımşıgı bar sendviş jeitın boldy. Ol toñazytqyştan sary mai men ırımşıktı suyryp aldy. Ol ekı tılım nanğa mai jağyp aldy. Ol ırımşıktı kesıp ekı mai jağylğan nanyñ ortasyna qoidy. Ol tabany qyzdyryp aldy. Ol ırımşıktı sendviştı tabağa qoidy. Üş minuttan soñ ol sendviştı ekınşı jağyna audardy. Tağy üş minuttan ol soñ erıgen sendviştı tärelkegen saldy.
Скрыть текст

17. Жұмыс, жұмыс
Ұйықтайтын уақыт болып еді. Эдвард қатты шаршап тұрды. Ол теледидарды, компьютерді өшірді. Ол ас үйдегі шамды сөндірді. Ол жуынатын бөлмеге барды да, тісін жуды. Жатын бөлмеге барып, пижамасын киді. Ол төсекке жатып, басын жастыққа тигізді. Ол көрпені үстіне жамылды. Ол сол күні орындаған жұмысы жайында және келесі күні орындауға тиіс жұмысты ойлап жатты. Ол көзін жұмды. Ол үш айдан кейін берілетін демалысы туралы ойлады. Бұнысы сондай тамаша болар еді.

17. Jūmys, jūmys
Ūiyqtaityn uaqyt bolyp edı. Edvard qatty şarşap tūrdy. Ol teledidardy, kompüterdı öşırdı. Ol as üidegı şamdy söndırdı. Ol juynatyn bölmege bardy da, tısın judy. Jatyn bölmege baryp, pijamasyn kidı. Ol tösekke jatyp, basyn jastyqqa tigızdı. Ol körpenı üstıne jamyldy. Ol sol künı oryndağan jūmysy jaiynda jäne kelesı künı oryndauğa tiıs jūmysty oilap jatty. Ol közın jūmdy. Ol üş aidan keiın berıletın demalysy turaly oilady. Būnysy sondai tamaşa bolar edı.
Скрыть текст

19. Батыл жүргізуші
Брайанның мәшинесі жылдам. Ол мәшинесін жылдам айдайды. Ол жылдамдық асырған үшін ешқашан айыппұл алмайды. Оның мәшинесі полицияныкінен әлдеқайда жылдам. Олар оны қуалайды, бірақ ұстай алмайды. Брайан полициядан үнемі қашып құтылады. Полиция оны ұстағысы келеді. Бірақ олардың машинасы тым баяу. Брайанның мәшинесі өте жылдам. Ол сағатына 100 мильден (160 километр) астам жылдамдықпен айдағанды ұнатады. Ол полицияны көргенде оларға қолын бұлғайды. Полиция сиренасын қосады. Олар қызыл жарықтарын қосады. Олар Брайанды қуалайды. Брайан жылдамдық қосады. Ол жолдағы барлық мәшинелерден озып кетеді. Ол полициядан құтылып кетеді.

19. Batyl jürgızuşı
Braiannyñ mäşinesı jyldam. Ol mäşinesın jyldam aidaidy. Ol jyldamdyq asyrğan üşın eşqaşan aiyppūl almaidy. Onyñ mäşinesı polisianykınen äldeqaida jyldam. Olar ony qualaidy, bıraq ūstai almaidy. Braian polisiadan ünemı qaşyp qūtylady. Polisia ony ūstağysy keledı. Bıraq olardyñ maşinasy tym baiau. Braiannyñ mäşinesı öte jyldam. Ol sağatyna 100 milden (160 kilometr) astam jyldamdyqpen aidağandy ūnatady. Ol polisiany körgende olarğa qolyn būlğaidy. Polisia sirenasyn qosady. Olar qyzyl jaryqtaryn qosady. Olar Braiandy qualaidy. Braian jyldamdyq qosady. Ol joldağy barlyq mäşinelerden ozyp ketedı. Ol polisiadan qūtylyp ketedı.
Скрыть текст

Источник

Аудиосказки

Бір күні қорада тұрған жануарлар қандай тағам дәмді дегенге таласып қалыпты. Әрқайсысы өздері жақсы көретін тағамдарын дәріптепті.

Байлаудағы ала сиыр өкірештей жөнеліпті:

—Шіркін, пішен мен таза жемге не жетсін! Солардан дәмді бұл дүниеде бірде-бір тамақ болуы мүмкін емес!

Бұған келіспейтінін танытқан қой мекірене маңырайды:

— Иә, жем мен пішен жақсы-ақ. Бірақ желпілдеген көк майса болса, одан да жақсы ғой!

Бұларға жылқы өз дауын айтады:

— Арпа мен сұлы дәмді емес пе? Күтір-күтір шайнасаң, оның балдай дәмі таңдайыңнан кетпейді.

– Жоқ, сендер таба алмадыңдар. Сүт пен еттен дәмді ештеңе жоқ. Босқа таласпаңдар, – дейді мысық.

Мұны естігенде иттің ызасы қозып, орнынан атып тұрады.

— Сен босқа көкіме, – дейді мысыққа жекіріп. – Ненің дәмді екенін мен айтайын: сүйек дегенді естіп пе едіңдер? Кемігі көп сүйектен дәмді ештеңе жоқ.

Сонда әңгімеге түйе қосылды:

– Сендер босқа дауласып тұрсыңдар. Даланы менен көп шарлайтын ешқайсың жоқсың. Шөл далада бір түп темір тікен ұшыраса кетсе бар ғой, соны күтірлете шайнасаң, содан дәмді ештеңе жоқ!

Бірақ олар бір-бірінің айтқанына иланбай, әлі күнге дейін қалаған шөбін дәріптеп келе жатқан көрінеді.

Ақылды етікші

Бұрынғы өткен заманда бір патша болған екен. Оның әрбір тәртібін халқы еш тоқтаусыз уақытымен орындап тұрады екен. Бір күні бұл патша: «Менің әрқашан халық пайдасына еткен әмірім орнына нақпа-нақ келіп тұрады және халқым да мені жақсы көреді. Сондықтан да мен олардың пайдасын ойлаймын. Енді мен осы халқыма зиянды бір әмір таратайын. Халқым тыңдап, орнына келтірер ме екен? Жоқ, келтірмес пе екен?» – деп ойлап, уәзірлеріне:

– Халыққа тегіс хабарландырыңдар. Ешкім басына пайда қылмасын! – деп, әмір қылады.

– Бұдан соң уәзірлер бұл әмірді халыққа естіртіп болып, патшаға:

– Халқыңыз әміріңізді нақпа-нақ айтқаныңыздай орнына келтіретін болды, – дейді.

– Патша уәзірлеріне еш жауап айтпайды. Түн болған соң үстіне бөтен, ескі киім киіп, әмірінің қалай орындалғанын көру үшін көшеде жүрсе, шеттегі бір үйде шам жанып тұр екен. Патша қайыр сұраған кісі болып, шам жанып тұрған үйге келсе, үйдің ішінде бір етікші етік тігіп отыр екен. Етікші қайыршыны көріп тұра келіп, бір кішкене нан береді. Сонда қайыршы:

– Сен патшаның әмірін тұтпаған не қылған адамсың? «Ешкім басына пайда қылмасын және шам да жақпасын дегені қайда?» – дейді.

– Сенің онда не жұмысың бар? Сондай әмір қылып отырған патша да ақымақ, себебі, мен жарлы адаммын, күнде төрт теңге пайда қыламын да, төрт теңге зиян қыламын. Міне, мен сонымен күн көріп отырмын. Патша ақылды болса, осыны білер еді, – дейді.

Патша бұған жауап қайтармастан үйіне келеді де, ақылды төрт уәзірін шақырып алып:

– Сіздерді басқалардан ақылы көп деп, өзіме уәзір қылып едім. Енді мен сіздерден сұрайтын сауалым бар: күніне төрт сом пайда да, төрт сом зиян да қыламын. Сол пайдам мен зияным не? Үш күн ішінде соны табыңдар. Таба алмасаңдар, бастарыңды аламын! Өздерің таппасаңдар да табатын кісі тапсаңдар, жазадан құтыласыңдар! – депті.

Уәзірлер үш күннің ішінде өздері де және табатын кісі де таба алмаған соң, енді патшаға көрінбей, қашпақшы болып жүргенде, баяғы етікші уәзірлерге келіп:

– Мен патшаның сұраған сауалын тапсам, сіздер маған не берер едіңіздер? – дейді.

Уәзірлер төрт мың ділдә бермекші болады. Етікші уәзірлерден төрт мың ділдәні санап алып, олармен патшаға барады да:

– Тақсыр, мен етік тігіп, әр күні төрт сом пайда қылам, төрт сом зиян да қылам. Ол былай: бір сомды қарызға беремін, бір сомды ескі қарызыма берем, бір сомды құдыққа тастаймын, бір сомды әйелім мен екеуімізге жұмсаймыз, – депті.

– Әйелің мен екеуіңе жұмсалған ақшаға бәріміз де түсінеміз, қалған үш сомның жұмсалған орнын анықтап түсіндірші, – дейді.

Бұл сөзге етікші былай деп жауап қайтарыпты.

– «Бір сомды қарызға беремін», – дегенім: Тақсыр, қартайғанда өзімді асырар, – деп балама беремін. «Бір сомды ескі қарызыма беремін», – дегенім: өзімді жасымда асыраған кәрі әкем мен шешеме беремін. «Енді бір сомды құдыққа тастаймын», – дегенім: күйеуіне тұрмай қайтып келіп отырған қызым бар, соған беремін дегенім, – депті.

Сонда патша: «Бұл етікші ақылды адам екен», – деп, өзіне уәзір қылған екен.

Сүлеймен патша мен байғыз

Жер бетіндегі адам баласы мен аң-құсты түгел билеген Сүлеймен деген патша әйелін өте жақсы көреді екен. Не қаласа, бәрін орындай беріпті.

Бір күні еріккен әйел Сүлеймен патшаға былай депті:

— Маған тек қана құстың сүйегінен сарай салдырып бер!

Патша шабарманы қаршығаны шақырып алады да, Құс атаулыны түгел жинап келуге бұйырыпты. Патша әйелінің сөзін дуал үстінде отырған байғыз естіп қойыпты. Қаршыға ой мен қырды шарлап, құстарды тегіс жинапты.

Сүлеймен патша сыртқа шығып, алдына келген құстарды түстеп, түгендей бастайды да, жұдырықтай байғыздың жоқ екенін біліпті. Патша қаһарланып:

— Байғыз қайда?— деп сұрапты. Қаршыға оның келмей қалған себебін ай тыпты:

— Біраз шаруам бар еді,— деді.

— Тірі болса — өзін, өліп қалса — өлігін алып кел! — деп Сүлеймен патша қаршығаны қайта жұмсапты.

Қаршыға зулап отырып, байғызға жетіпті. Келе сала патшаның әмірін жеткізіпті. Сонда байғыз:

— Жұмысым әлі біткен жоқ. Жұдырықтай мені патша қайтеді? Неге шақыртады, несіне керекпін?— депті қаршығаға.

Патшаның бұйрығын орындамай қайтпайтын қаршыға күш көрсетіп:

— Егер өз ықтиярыңмен жүрмесең, зорлап алып кетемін, —

депті. Басқа амалы құрыған байғыз еріксіз көніп, қаршығаның соңынан ілесіпті. Алдына келген соң Сүлеймен патша ашуланып:

— Бір шақырғаннан неге келмедің? — деп сұрапты.

— Үйде жатып ой ойладым, тақсыр, — деп жауап беріпті

Оның не ойлағанын білгісі келген патша тәптіштей түсіпті:

— Иә, не ойладың сонда?

— О, патшам, дүниеде өлі көп пе, тірі көп пе? Соны есептедім,— депті байғыз.

Сүлеймен патша таңданып қалыпты:

— Иә, қайсысы көп екен?

—Қанша есептесем де өлінің біреуі артық бола береді,— депті байғыз.

Дүниенің есеп-қисабы қолында тұрған Сүлеймен патша бұған келіспей дау айтыпты:

— Олай емес, тірінің біреуі артық. Сен қалай есептедің?

— Тақсыр,— депті байғыз бас иіп, — мен түске дейін ұйықтап жататындарды да, ояу болса да қалғып жүретіндерді де өліге қостым. Өйткені олар ештеңені де бітірмейді, ештеңені де ойламайды ғой.

Сонда Сүлеймен патша:

— Бұл қулықпен құтылмайсың. Мұны сенсіз де білеміз. Егер өзіңді ақтайтын дәлелің болмаса, қаршығаға мойныңды үздіремін!— деп қаһарланады.

Зәресі ұшқан байғыз:

— Дат, патшам!— депті сауға сұрап. Патша ырық береді:

— Бұдан басқа да есеп-қисабым бар еді.

— Ол қандай есеп тағы?

— Дүниеде еркек көп пе, ұрғашы көп пе деп, соларды да есептедім. Сонда ұрғашының біреуі артық шықты.

— Бұл да мәлім жай. Әйелден еркектің біреуі артық екені маған да белгілі. Сен әйелдің біреуі артық дегенде қалай есептедің?— деп сұрапты патша.

— Тақсыр, мен еріккен әйелдің тіліне еріп, ермегіне елігіп, өзі ойланып іс істемеген еркекті де әйел қатарына қостым,— депті байғыз.

Сонда Сүлеймен патша ойланып отырып қалады да, былай деп бұйырады:

— Байғыз рас айтады. Ойыңды ұқтым. Мен еріккен әйелдің ермегіне айналған екенмін. Соған бола кінәсіз құстарды қырып, оның сүйегінен сарай салдырмақ болып ем. Оным орны толмас ағаттық екен. Құстың сүйегі сарай салуға шыдай ма, оны да ойға салмаппын. Не істесең де ойға салғаның дұрыс екенін ұмытыппын.

— Ойлан, тақсыр, ойлан!— депті байғыз. Сонда Сүлеймен патша қаршығаға мойын бұрып, былай бұйырыпты:

—Құстардың бәрін босатып қоя бер. Оларға ұқтыр, байғызға алғыс айтсын. Ол өз басын ажалға тігіп тұрып, құстарды қорғап қалды. Барлық құстарды қырғыннан құтқарды.

Сөйтіп, құстар ажалдан аман қалыпты. Содан бері құс атаулы байғызды қастерлеп жүреді екен. Осы оқиғаны құстар ұмытпасын деп, байғыз түн ішінде ызыңдап, ұйқы көрмейді екен.

Бақаның көшуі

Екі қаз және бір бақа бір көл жағасын мекендеп, ұзақ уақыт көрші отырыпты. Олар бір семья адамдарындай өте тату-тәтті өткен екен. Кейінгі кездерде, қатты қуаңшылық болып көл тартылып, суы кеуіп қалыпты. Қаздар суы бар жерге ұшып кетейік десе, бақаны тастап кетуге қимайды екен.

– Енді қайтеміз? – деп қаздар мен бақа бас қосып, кеңес құрыпты.

– Бір таяқ табайық, екеуің оның екі ұшынан тістеңдер, мен ортасынан тістейін, сөйтіп суы бар жерге кетейік, – депті ары-бері айналған бақа.

Қаздар бұған мақұл болады әрі дереу іске кіріседі. Сөйтіп, бұлар аспан кеңістігіне шарықтай көтеріледі.

Алғаш бірнеше киіз үйдің төбесінен өткенде, бұларды кейбіреулердің көзі шалады.

– Қаздар бақаны алып ұшып барады, әдісқойларын-ай, – деп дабырласады. «Менің тапқырлығым екенін білмеді-ау», – деп ойлайды бақа.

Ұша-ұша бұлар тағы да көп киіз үйдің төбесінен өтеді, қалың адамдар сыртқа шығып бұларды тамашалайды. Олар да:

– Қаздар бақаны алып ұшып барады, әдісін тапқан – ақ екен, – деп дуылдасады. Бақа:

– «Бұл – менің тапқан әдісім», – деп айғайлап жібере жаздайды. Бұлар алға қарай ұшып отырады, сонан бағанағыдан да көп киіз үйлердің үстіне келеді, бағанағыдан да қалың адам бұларды тамашалайды.

– Қаздар бақаны алып ұшып барады, неткен әдісқой, – деп шулайды олар. Бақа шыдай алмай кетіп:

– Бұл менің ойлап тапқан әдісім! – деп айғайлап жібереді. Осы тұста таяқ аузынан шығып кетіп, бақа жерге «былш» ете түсіп мылжа-мылжасы шығады.

Қарлығаш пен шөже торғай

Бір мәуелі бақта биік кәрі қарағай өсіп тұрыпты. Көктемде оның басына қарлығаш пен шөже торғай ұя салып, балапан шығарыпты.

Шөже торғай балапанына қурай басын сындыртпай, ерке тотай қылып өсіріпті. Балапан тентек, ойынды ғана біледі екен. Қарны ашса, шешесіне келіп, аузын ашады, анасы тапқан-таянғанын балапанына береді.

Ал қарлығаштың балапаны елгезек, еңбекқор болып өсіпті.

Уақыт зымырап өте береді. Күз түседі. Екі балапан да ержетеді. Енді олар өз беттерімен күн көріске кіріседі. Қанаты қатайған соң, қарлығаштың балапаны жол қиыншылығынан қорықпай, жылы жаққа ұшып кетеді.

Шөже торғайдың балапаны жерден теріп жейтін дәнге сеніп, бақта қалады. Қыс түседі. Жерді қар басады. Не азығы, не бас сұғар панасы жоқ шөже торғай әбден ашығады. Ақыры үскірік аяз соғып, ештеңеге ебі жоқ, тоғышар балапанды бүрістіріп тастайды.

Қайтадан көктем келеді. Қайта оралған қарлығаштың балапаны шырылдап, құрдасын іздей бастайды.

— Жылама,— дейді оған кәрі қарағай.— Шөже торғайдың балапаны еңбек етпеді. Сөйтіп, аштан өлді. Еңбексіз тіршілік жоқ. Соны біліп қой.

Источник